Cmentarze pod Łęczycą

Pomniki szlacheckie na cmentarzach pod Łęczycą


Groby szlacheckie to nie tylko pomniki osób pochowanych na cmentarzach, ale przede wszystkim świadectwo szlacheckiej kultury. Dawne cmentarze posiadały dominanty architektoniczne i rzeźbiarskie w postaci miejsc wiecznego spoczynku szlachty i duchowieństwa (jakże często wywodzącego się ze szlacheckiego stanu). Pomniki, nagrobki i grobowce zawierają nie tylko dane z epitafiów, ale niejednokrotnie są dziełami sztuki wiele mówiącymi o gustach i poziomie kulturalnym osób, które je fundowały. Dawniej, gdy istniał większy szacunek nie tylko do żywych, ale i do zmarłych, grobów nie niszczono. Owszem, umierały z przyczyn naturalnych, jak cała materia, ale nie ulegały celowemu procesowi dewastacji.


Po II wojnie światowej, a właściwie od lat 60, następuje na cmentarzach ekspansja lastryko. Pozornie ubogie społeczeństwo polskie zalewa nekropolie cementowymi nagrobkami. Zaczyna się walka z przeszłością nie wynikająca z przyczyn politycznych, cmentarze są przecież z reguły własnością Kościoła, ale będąca konsekwencją materializacji narodu. Niszczone są miejsca pochówków szlacheckich dla zdobycia miejsca na lastryko, ten współczesny rodzaj mogiły, o wiele od niej jednak trwalszy. Głupota i chciwość wyparły rzeźby z piaskowca, granitu, marmuru, żeliwa i brązu. Wraz z nimi przeminął artyzm. Stan kulturowy społeczeństwa zaczął być widoczny w gustach sepulkralnych. Najbardziej proces ten widoczny jest w miastach. Na wsi, gdzie głód ziemi cmentarnej jest mniejszy, ocalało jeszcze sporo szlacheckich nagrobków.

Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Łęczycy

Zdewastowany, z powodu braku wyznawców na terenie miasta, cmentarz ewangelicki w Łęczycy, najprawdopodobniej zawierał niegdyś wiele szlacheckich nagrobków. Obecnie ocalał zaledwie jeden, ale za to niezwykłej klasy rzeźbiarskiej. Niedaleko od bramy cmentarnej, pod płotem, widoczny jest monument z piaskowca, wysokości ok. 2,5 metra. Wykonano go w stylu neo-klasycystycznym, w niezidentyfikowanej pracowni kamieniarskiej. Pod epitafium zaprojektowano niszę, w której owinięta bluszczami leży rzeźba wygiętej armatniej lufy. Na tympanonie pomnika umieszczono kartusz herbowy, na którym, coraz mniej widoczny, widnieje w stanie szczątkowym herb “Wieniec”.

Pochowano tu, jak wynika z napisu nagrobnego, podpułkownika Adama Szuberta, zmarłego w 1844 roku, w wieku 60 lat . Szubert był dowódcą Brygady Artylerii Konnej Wojsk Polskich. Odznaczono go m.in. Legią Honorową i Krzyżem Wojskowym Polskim.

Oczywiście istnieje możliwość, że po badaniach genealogicznych czy biograficznych okazałoby się, że jest tu więcej osób pochodzenia szlacheckiego. Na tym jednym grobie jednak widnieje bezsprzeczny dowód szlachectwa.

Cmentarz Parafialny w Siedlcu

Około siedmiu kilometrów na północny zachód od Łęczycy znajduje się wieś Siedlec (zwana przez miejscową ludność Silcem). Wieś znana była już w XIV wieku, kiedy to książę łęczycki Władysław nadał ją biskupom włocławskim. W XIX wieku trafił Siedlec, będący wcześniej wsią rządową, w ręce rodziny Jerzmanowskich.

W zewnętrzną ścianę miejscowego kościoła wmurowano płytę, która jest prawdopodobnie nagrobkiem cmentarnym. Poświęcono ją zmarłej w 1834 roku Marcjannie z Moszkowskich Jerzmanowskiej. Podobne stylowo tablice można znaleźć na miejscowym cmentarzu. Przy czym raz figuruje na epitafiach nazwisko Jerzmanowski, raz Jerzmianowski. Płyty podobne do tej ze świątyni umieszczono na pokaźnym i silnie zniszczonym grobowcu z 1875 roku, należącym do rodziny Ruszkowskich. Według starszych mieszkańców wsi ma tu spoczywać generał carski Ruszkowski, właściciel majątku Goszczynno. Natomiast zachowały się na ścianach grobowca płyty Franciszka Ksawerego Jerzmanowskiego († 1854 ?), Anny Gorzeńskiej († 1884), Marysi Żakowskiej i dziedzica Chorek, Kazimierza Piaskowskiego (1802-1855).

Po prawej stronie wejścia do rozlatującego się grobowca, umieszczono tablicę pamięci Elżbiety z Radzanowskich Moszczeńskiej (1784-1865).

W innych grobowcach pochowano Annę z Żakowskich Tymieniecką (1895-1980), właścicielkę majątku Upale, Zofię z Żakowskich Szypowską († 1970), urodzoną w Jackowie, gdzie znajdują się pozostałości pałacu (?) Żakowskich, Stanisława Żakowskiego (lat 70, † 1920), właściciela Jackowa, Kazimierę ze Skotnickich Żakowską († 1936) oraz urodzonego w Orłowie Stanisława Szypowskiego (lat 69, † 1939). W pobliżu grobowca Żakowskich znajduje się grobowiec Laudowiczów, właścicieli Pilich. Po przeciwnej stronie alei pochowano właściciela dóbr Siemszyce, Władysława R(...)wskiego († 1910). Niestety, zwietrzały piaskowiec nie pozwala na pełne odczytanie nazwiska. Sam pomniczek, w stylu secesyjnym, ozdobiono częstą w takich przypadkach symboliką sepulkralną, jaką są wizerunki pochodni skierowanych płomieniami ku dołowi, na znak gasnącego życia.

W Siedlcu ocalały także pomniki nagrobne Józefa Majewskiego (lat 75, † 1891), dziedzica wsi Chorki, Jana Skrzyneckiego (l.75, † 1877), zmarłego w Siedlewie – i Marii z Gogólskich Majewskiej († 1887) z Garbalina.

Cmentarz w Topoli Królewskiej


Około dwóch kilometrów na północ od Łęczycy znajduje się wieś Topola Królewska. Miejscowy cmentarz kryje groby okolicznej szlachty. Najokazalszą budowlą nekropolii jest kościółek z 1845 roku ufundowany przez rodzinę Chrzanowskich z Zawad. Prawdopodobnie owi fundatorzy mogli być pochowani w krypcie pod kościółkiem.

Ogromne wrażenie sprawia natomiast na tym wiejskim cmentarzyku olbrzymia kaplica grobowa umiejscowiona w południowo-wschodnim narożniku cmentarza. Eklektyczną budowlę w estetyce staroegipskiej trącącej trochę romańszczyzną wybudowała nieznana firma dla Kłobskich herbu Pomian. Dobrze zachowany herb widnieje do dziś nad wejściem do budowli.

Niestety, nigdzie nie ma widocznych epitafiów. Podobno, Kłobscy byli właścicielami majątku Kozuby Żarnowizna. Inni mieszkańcy okolic twierdzą, że Kozuby zwane obecnie Średnimi należały do ostatniej wojny do Kurpińskich. Sam zrujnowany dwór prawdopodobnie będzie wkrótce rozebrany. W pobliżu kościółka cmentarnego znajdują się marmurowe nagrobki Rudolfa (l.37, † 1870) i Wojciecha (l.73, † 1876) Kłobskich. Pomnik Rudolfa fundowali rodzice i siostry, natomiast Wojciechowi – żona i dzieci. Na tylnej ścianie nagrobka Wojciecha wyryto napis dla “z Kłobskich Danuty Łempickiej” (1914-1977). Obok tych dwu marmurów umieszczono dwa neoklasycystyczne ceglane nagrobki dla Mateusza Kłobskiego i nieznanego z imienia członka rodziny. Pod samą ścianą kościółka pochowano Adasia Kłobskiego (1890-1892).

Najbardziej znaną osobą pochowaną w Topoli jest Włodzimierz Dybek (1824-1883). Doktor Dybek pochodził ze znanej rodziny lekarskiej – jego ojciec, Andrzej Dybek, był naczelnym lekarzem wojsk Księstwa Warszawskiego. Sam Włodzimierz Dybek w okresie powstania styczniowego pełnił funkcję ministra spraw wewnętrznych w rządzie Romualda Traugutta. Po powrocie z zesłania dr Dybek osiadł na stałe w Topoli Królewskiej.

Z nagrobków szlacheckich warto wymienić piaskowcowy, secesyjny pomnik otoczony neogotyckim, żeliwnym ogrodzeniem ufundowany przez właściciela majątku Topola Królewska dla żony A. Józefowej z Kriglów Konarzewskiej (l.26, † 1906). Interesujący jest płaski nagrobek z czerwonego granitu wystawiony właścicielom Prądzewa, Junosza-Stępowskim. Pod granitowym postumentem pochowa-no Antoninę z Góreckich Bogucką z Gawron (l.73, † 1892), wraz z Ludwikiem Polakowskim (l.84, † 1906). Ostatnim pochówkiem z całą pewnością szlacheckim jest grobowiec z marmurowym epitafium, poświęconym Marii Tymienieckiej († 1937) i Romanowi Tymienieckiemu (†1921). Tymienieccy byli właścicielami majątku Upale. Roman Tymieniecki służył w armii carskiej, jako pułkownik dragonów.

Cmentarz w Tumie

Tum, czyli pierwotna Łęczyca, to nie tylko wieś z największą w kraju romańską Archikolegiatą, miejscem pierwszych polskich sejmów. Tum posiada również niewielki cmentarzyk parafialny. Wybitnych zmarłych chowano do XVIII wieku pod podłogą Archikolegiaty, gdzie zachowało się do dziś kilka płyt nagrobnych, m.in. płyta nieznanego rycerza z XII wieku, według legendy kryjąca zwłoki Piotra Własta. W kruchcie kościoła wmurowano kilka epitafiów, w tym barokowe, z pięknego czarnego granitu, poświęcone Marcinowi Koczorowskiemu (l.63, † 1625), kanceliście Zygmunta III – epitafium zwieńczone jest herbem Rogala.

 

Sam cmentarz kryje niestety
niewiele pochówków szlacheckich.
Właściwie można mówić jedynie o dwóch.
Pierwszym jest kaplica grobowa Szamowskich
– niestety bez tablic.
Drugim – wspaniały monument
ustawiony nad kryptą grobową.
Wieńczy go postać Anioła.
Pomnik wykonała firma kamieniarska
A. Urbankowskiego z Łodzi.
Pochowano tu Józefata Kwiatkowskiego
(l.51, † 1868) właściciela Tumu
i obywatela ziemskiego.
W grobowcu tym spoczęli również
zmarli w 1869 roku Karol i Balbina z Bobrowskich Monkielewicze.        


Piątek - Pokrzywica k. Łęczycy - cmentarz mariawicki

Cmentarz mariawicki w Piątku-Pokrzywnicy jest maleńką nekropolią założoną najprawdopodobniej na początku lat 20 obecnego stulecia. Niemal na wprost wejścia na cmentarzyk, usytuowany jest cementowy nagrobek zwieńczony beto-nowym krzyżem. Nad granitowym epitafium umieszczono zdjęcie na porcelanie. Spoczął tu ksiądz Zenon Jakub Korczak-Łuszczewski – proboszcz mariawickiej parafii Piątek (ur. w Boczkiennikach 12 I 1874 – “zasnął w Panu” 28 III 1942 r.).

Tekst został opublikowany w numerze 12 "Verbum Nobile"

Uzupełnienia

W numerze 12 Verbum Nobile w artykule mojego autorstwa znalazła się informacja o pomnikach szlacheckich na cmentarzu rzymskokatolickim pod Łęczycą. Pisząc o pomniku dziedzica dóbr Siemszyce, zmarłego w 1910 roku Władysława R. nie mogłem podać jego nazwiska, gdyż epitafium jest w tym miejscu uszkodzone. Już po opublikowaniu materiału o siedleckim cmentarzu zobaczyłem przytwierdzoną do nagrobka dziedzica Siemszyc współczesną tabliczkę z metalu. Poświęcono ją Stanisławowi Rzędkowskiemu (l. 33, † 1926) i , symbolicznie, Władysławowi Rzędkowskiemu, zamordowanemu w Mauthausen w 1944 roku, w wieku 26 lat. Prawdopodobnie dziedzic dóbr Siemszyce nazywał się Władysław Rzędkowski.

Pisząc natomiast o pomniku Józefa Majewskiego - dziedzica wsi Chorki, nie zaznaczyłem, że Maria z Gogólskich Majewska z Garbalina (l. 36, † 21 XII 1887) spoczęła w tym samym grobie co wspomniany Józef Majewski - dziedzic Chorek (l.75, † 21 VI 1891).
Mirosław Pisarkiewicz
Joomla Templates and Joomla Extensions by ZooTemplate.Com